Wystawa pokazuje rolę tytułowego Ostrowa w czasach kształtowania się zrębów państwa polskiego oraz początków chrześcijaństwa naszych ziem. Definiuje rozliczne funkcje tej wyspy wczesnopiastowskich władców oraz wskazuje na udokumentowaną możliwość postrzegania tego wczesnego grodu Mieszka I jako lokalizacji miejsca chrztu tego władcy.
W czasach około połowy X w. na terytorium ziemi Polan, ściślej zaś w centrum Wielkopolski, około 35 km na wsch. od Poznania, wzdłuż doliny rzeki Głównej, nad jeziorem Lednica i dalej w kierunku Gniezna, funkcjonował jeden z ważniejszych regionów osadniczych. Głównym punktem tego obszaru był gród na wyspie jeziora Lednica. Jego rozwój przebiegał w kilku etapach.
Początkowo powstaje tutaj mniejsza fortyfikacja (IX/X w.), która z czasem - po przebudowie najstarszych drewniano-ziemnych umocnień, budowie mostów i ich przyczółków oraz konstrukcji chroniących brzegi wyspy - w latach 60. X w., zyskuje rangę jednego z centrów ówczesnej władzy - rezydencji panującego przeznaczonej do jego czasowych pobytów.
Inicjatorem wymienionych poczynań był książę Mieszko I. On też był fundatorem monumentalnych budowli, które wypełniły wnętrze grodu. Te wzniesione w kamieniu obiekty to: pałacowo-sakralna budowla (palatium) oraz wolno stojący kościół. Lednickie palatium to jedno z najstarszych założeń pałacowych naszych ziem. W jego sakralnej części znajdowały się 2 baseny chrzcielne wskazujące na odbywające się na wyspie obrzędy przyjęcia chrześcijańskiej wiary. Drugi z architektonicznych obiektów wyspy, to niewielki jednonawowy kościół - miejsce pochówków przypuszczalnych przedstawicieli 3-go pokolenia Piastów oraz zdeponowania cennych relikwii.
To nie tylko jedne z najstarszych, ale i najlepiej zachowane przedromańskie relikty na terenie Polski. Również i 2 mosty jakie w przeszłości łączyły Ostrów Lednicki z lądem stałym, to najdłuższe (610 m) z nawodnych inżynieryjnych urządzeń piastowskiej domeny. W czasach o których mowa (2 poł. X-1 poł. XI w.), Ostrów Lednicki przeżywał lata swojej największej świetności, z czym związane były rozliczne funkcje pełnione przez gród. Było to miejsce, w którym najpełniej realizowała się władza - czasowa siedziba panującego, jednego z najstarszych ośrodków sakralnych państwa, chrztów podległych panującemu księciu może i nawet samego Mieszka I oraz kultu świętych relikwii, lokalizacji wewnątrzkościelnych pochówków członków dynastii, szczególnej militaryzacji państwa, wyjątkowo gęsto zasiedlone o znacznym poziomie agraryzacji.
Wyspowa siedziba władcy została zniszczona w wyniku najazdu czeskiego księcia Brzetysława (1038 r.), po czym, po odbudowie, funkcjonowała nadal w XII i XIII stuleciu, lecz w zmienionej funkcji, związanej z lokalnym ośrodkiem kasztelańskim.
Z okresu największego rozkwitu wyspy (oraz powstałego na potrzeby obsługi tej siedziby panujących wydzielonego okręgu grodowego) pochodzą najbogatsze bodaj z odkrytych na ziemi Piastów zespoły przedmiotów chrześcijańskiego kultu, liczne dobra luksusowe oraz militaria. Wśród nich wymiar szczególny ma bizantyjskiej roboty relikwiarz (stauroteka), w którym przechowywano fragment Drzewa Świętego Krzyża, skrzynka przeznaczona do deponowania relikwii, czy związany z duchownym grzebień wykonany w słoniowej kości. Liczna jest grupa zabytków odlanych ze złota oraz uzbrojenie poświadczone największym na Środkowej Słowiańszczyźnie zbiorem broni (ponad 300 egz.), by wymienić miecze (6 egz.), groty włóczni (ok. 60 egz.), topory (ok. 160 egz.), czy nader cenne ochronne oporządzenie rycerskie jak hełm oraz kolczuga. Niektóre z militariów wskazują na skandynawskie pochodzenie wojowników strzegących lednickiej rezydencji, w pobliżu której znaleźli oni również miejsce swego wiecznego spoczynku.
Wszystkie zabytki o których mowa zwiedzający mogą obejrzeć na planszach, zaś na ekspozycji udostępniono zaledwie jeden, ale ze wszech miar szczególny obiekt – wspomnianą bizantyjską staurotekę. To najstarszy tego typu relikwiarz na naszych ziemiach. Obiekty takie stanowiły często pamiątkę przekazywaną przez cesarza (lub papieża) z okazji chrztu obcego władcy. Przyjmuje się, że odnaleziona na wyspie lednickiej stauroteka może być takim darem, który otrzymał Mieszko I na pamiątkę oraz z okazji swego chrztu. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że to lednicka wyspa jest jedynym miejscem w Polsce, gdzie w przypałacowej kaplicy panującego zostały odkryte, wymienione już wcześniej, pozostałości basenów do chrztu. Obydwa te fakty są zatem na tyle znamienne, że pozwalają na uznanie Ostrowa Lednickiego za najbardziej prawdopodobne miejsce przyjęcia oficjalnego chrztu przez Mieszka I i jego dwór w 966 r.
Opowiadając o chrzcie na Ostrowie Lednickim autor ekspozycji wyjaśnia sporny problem miejsca chrztu władcy Polski, daty tego aktu, głównych uczestników tej ceremonii, jej przebiegu i dalszych konsekwencji.
Prezentowane na ekspozycji w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli plansze, materiały kartograficzne i zdjęciowe ilustrują niektóre z wielu zagadnień łączących się z Ostrowem Lednickim oraz początkami chrześcijaństwa w Polsce. Nawiązują one do jednej z aktualnie obowiązujących propozycji badawczych zmierzających do odtworzenia dziejów tej zapomnianej na wiele stuleci wyspy. Ukazują materialne bogactwo i ideowy wymiar tego miejsca oraz jego znaczenie w procesie formowania się naszego państwa oraz chrześcijaństwa. W zamierzeniu autora wystawa ma pobudzać do myślenia oraz stawiać pytania dotyczące dawnego świata, który próbujemy odczytać i zrozumieć.
dr Janusz Górecki – kurator wystawy Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
scenariusz: dr Janusz Górecki, opracowanie komputerowe: Wojciech Kujawa
Program edukacyjny:
