Ten niezwykły artysta zawładnął polską kulturą na różnych poziomach, a jego – jak zauważył Jarosław Krawczyk – heroiczny wizerunek trwa wciąż w zbiorowej wyobraźni. [...] to właśnie on zaproponował Polakom – w miejsce barwnych anegdot Suchodolskiego czy Kossaka – patetyczny teatr historii. Na rozległych przestrzeniach obrazów składających „wielki cykl" historyczne rodzime dzieje ogromnieją w dramatyczny moralitet o grzechu, pokucie i odkupieniu. [...] Kultura polska długo czekała na malarza, który potrafiłby wznieść się na poziom porównywalny z poezją romantyczną.
Wystawa MATEJKO, jest przygotowana także z okazji 180. rocznicy urodzin Artysty i 125. rocznicy jego śmierci oraz w jubileusz 200-lecia Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Jan Matejko (1938–1893), jeden z najważniejszych polskich artystów, malował przede wszystkim kompozycje historyczne, tworząc sugestywną i perswazyjną wizję dziejów Polski, słynny wielki cykl historyczny: Bitwa pod Grunwaldem, Kazanie Skargi, Hołd pruski, Kościuszko pod Racławicami, Batory pod Pskowem, Sobieski pod Wiedniem, Zamoyski pod Byczyną oraz wiele innych kompozycji ukazujących różne epizody polskiej historii. Malował także portrety znanych osobistości i rodziny. Jest autorem polichromii w kościele Mariackim w Krakowie.
Matejko objął dyrekturę Szkoły Sztuk Pięknych w roku 1873, będąc znanym i nagradzanym artystą w Europie. Regularnie wystawiając na Salonach paryskich, zdobywając medale, wszedł w obieg oficjalnej sztuki. W roku 1895 profesor historii sztuki, Marian Sokołowski celnie zauważył, iż
żadne ze społeczeństw europejskich tak dobrze i tak wysoko nie ceniło Matejki, jak Francja. Paryżowi przede wszystkim zawdzięczał on wielkoświatowy rozgłos swej sławy, Francja mu dała wszystkie zaszczyty, jakie największym i wyjątkowym tylko artystom dawać zwykła.
Jego uczniami byli m.in. Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer i Jacek Malczewski. 28 września 1979 roku Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie przyjęła imię Jana Matejki.
Jego dzieła reprodukowano w rozmaity sposób: powstawały litografie, drzeworyty, fotografie, przede wszystkim według jego obrazów przedstawiano historię Polski. Jak celnie zauważył badacz Matejki, Jarosław Krawczyk
Wydaje się, jakby w kulturze polskiej istniała agenda wyspecjalizowana w udomawianiu matejkowskich tworów, funkcjonująca poza logiką i treściami poszczególnych kompozycji [...]. Stopień zakorzenienia niektórych wyobrażeń w świadomości społecznej jest całkowicie niemożliwy do ustalenia.
Ta uwaga do dzisiaj jest aktualna. Wystawa prezentuje ponad dziewięćdziesiąt prac – obrazów olejnych, szkiców rysunkowych, reprodukcji drzeworytniczych i litograficznych jego prac. W siedmiu tematycznych przestrzeniach – Warsztat, Historia, Religia, Polichromia Mariacka, Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie, Portrety, Recepcja – zasygnalizowany jest fenomen Matejki. Wystawę zamyka prezentacja twórczości czterech rektorów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki: obecnie sprawującego tę funkcję, prof. Stanisława Tabisza i byłych: Jana Pamuły, Stanisława Rodzińskiego i Adam Wsiołkowskiego.
Na wystawie można zobaczyć dzieła bardzo rzadko pokazywane, m.in. przedstawienia Matki Boskiej ze Skarbca z klasztoru Paulinów na Jasnej Górze, z Akademii PAN i PAU w Krakowie wizerunek Jana Kochanowskiego czy unikatowy zbiór szkiców do albumu Ubiory w Polsce z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Na wystawie prezentujemy prace z Akademii Umiejętności w Krakowie, Muzeum im. dra Stanisława Fischera w Bochni, Klasztoru Ojców Paulinów na Jasnej Górze, Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega, Muzeum Lubelskiego w Lublinie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, Zamku Królewskiego w Warszawie oraz kolekcji prywatnych.
Scenariusz i aranżacja: dr Anna Król
Koordynacja ze strony Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli: Magdalena Kołtunowicz
Druki towarzyszące wystawie: Rafał Sosin
