Wystawa traktować będzie o znaczeniu, jakie zwierzęta miały dla starożytnych Egipcjan. Temat zwierząt potraktowany będzie wieloaspektowo: zaprezentowane zostaną zwierzęta jako formy bóstw, jako wota, jako ofiary. Podkreślona zostanie rola zwierząt w sztuce i w piśmie hieroglificznym. W ramach wystawy pokazane będą rzeźby i figurki zwierząt, mumie zwierzęce, figurki bóstw o formie częściowo zwierzęcej, amulety w kształcie zwierząt lub ich fragmentów, a także obiekty pokryte pismem hieroglificznym i dekorowane wyobrażeniami zwierząt, jak np. sarkofagi, stele, urny i skrzynki kanopskie.
Egipcjanie czuli bardzo silne związki z naturą, a otaczająca ich przyroda – rośliny, drzewa, zwierzęta, ptaki – wpływała na ich postrzeganie świata i wyobrażenia o zaświatach, towarzyszyła im na różne sposoby w życiu codziennym i była źródłem inspiracji w sztuce.
Niezwykłe cechy zwierząt – szybkość, zwinność, siła, zabójczy jad, świetny wzrok, umiejętność latania – czyniły z nich istoty bliskie bogom. Nie znaczy to, że Egipcjanie czcili zwierzęta jako takie – polowali przecież na nie i hodowali do różnych celów, również konsumpcyjnych – ale uważali, że poprzez ich ponadludzkie zdolności objawia się w nich pierwiastek boski. Niektóre zwierzęta uważane były więc za przedstawicieli bogów na ziemi.
O ile we wcześniejszych epokach mumifikowano tylko pojedyncze egzemplarze świętych zwierząt, hodowanych przy świątyniach i traktowanych jako wcielenie bóstwa, o tyle w Okresie Późnym rozwinął się zwyczaj masowych pochówków zwierząt, składanych jako wota podczas świąt poszczególnych bóstw i prawdopodobnie specjalnie hodowanych w tym celu. Szacuje się, że na nekropolach świętych zwierząt pochowano ich miliony. W Sakkarze, gdzie znajdowały się najważniejsze katakumby świętych i wotywnych zwierząt (na północ od okręgu faraona Dżosera), oprócz byków Apisów chowano pawiany, ibisy, sokoły, psy i koty.
Świat zwierzęcy stanowił też bogactwo artystycznych inspiracji. Zwierzęta, ich głowy, łapy czy kopyta, pióra, rogi, skrzydła – wszystkie te elementy bardzo chętnie wykorzystywano w sztuce użytkowej, prezentując niebywałą zdolność obserwacji i umiejętność wykorzystania form zwierzęcych do dekoracji oraz zamiłowanie do detalu. Ale funkcja dekoracyjna zwykle miała w podtekście inne znaczenie – symboliczne, mitologiczne, magiczne.
Ulubione motywy zwierzęce w architekturze to fryzy ureuszy wieńczące sanktuaria, kapliczki, nisze, stele, ołtarze i inne obiekty o charakterze architektonicznym jak niektóre sarkofagi czy skrzynki kanopskie. Fryz ureuszy miał znaczenie apotropaiczne, ochronne, koncentrował w sobie całą potęgę niszczycielskiej mocy słońca: ureusz, wyprężona kobra, był głównym królewskim i solarnym symbolem. Jego rolą była ochrona faraona i niszczenie jego wrogów.
Związki bogów ze zwierzętami pokazywane były w sztuce poprzez szczególnie charakterystyczny dla Egiptu sposób łączenia postaci ludzkiej ze zwierzęcą głową lub – rzadziej – odwrotnie. Bóstwa o cechach zwierzęcych pojawiają się zarówno na ścianach świątyń jak i na obiektach wotywnych i grobowych. Stele, sarkofagi, urny i skrzynki kanopskie dekorowane były malowanymi wyobrażeniami bóstw związanych z wierzeniami grobowymi i z opieką nad zmarłymi – stąd częste wizerunki bogiń z rozpostartymi opiekuńczo skrzydłami, a także przedstawienia Czterech Synów Horusa, którzy mieli w swojej pieczy zmumifikowane wnętrzności zmarłych.
Atrybuty wywodzące się ze świata zwierząt, charakterystyczne dla bogów, wskazywały też na boską władzę faraona. Od najdawniejszych czasów król przyczepiał sobie zwierzęcy ogon do paska, a na głowę wkładał koronę ozdobioną piórami – sokoła bądź strusia – i rogami baranimi. Ale najbardziej charakterystyczny element stroju królewskiego to niewątpliwie ureusz, czyli wyprężona bojowo kobra, zdobiąca czoło faraona – wcielenie potężnych bogiń, których zadaniem była ochrona faraona i niszczenie jego wrogów.
Zwierzęta Egiptu możemy znaleźć również wśród hieroglifów. Pismo egipskie składało się, w różnych okresach, od ok. 1000 znaków w okresie Starego Państwa, do ok. 5000 znaków w Okresie Ptolemejskim. Znaki te miały formę rozmaitych przedmiotów, zwierząt i ptaków, postaci ludzkich, fragmentów budowli i elementów krajobrazu – choć trzeba pamiętać, że nie było to pismo obrazkowe, ale ideograficzno-fonetyczne (tzn. znaki reprezentowały pojęcia i dźwięki). Zwyczajowo znaki te grupuje się w 26 kategoriach, z czego rozmaite grupy zwierząt i ich części zajmują 7 kategorii, co stanowiło w okresie klasycznym pisma egipskiego 176 zwierzęcych znaków.
Kurator wystawy dr Monika Dolińska (Muzeum Narodowe w Warszawie)
Koordynacja wystawy: Monika Kuraś, współpraca Magdalena Kołtunowicz, Beata Trybuła (Muzeum Regionalne w Stalowej Woli)
Aranżacja wystawy: Koza Nostra Studio
http://kozanostrastudio.pl/pl/
Oferta edukacyjna
