Galeria Malarstwa Alfonsa Karpińskiego

Scenariusz ekspozycji jest zbudowany w oparciu o kolekcję dzieł artysty z Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, uzupełniają go prace ze zbiorów prywatnych oraz innych muzeów.

Na ekspozycji znalazło się 78 prac artysty, aż 67 prac pochodzi ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, pozostałe 11 to depozyty i wypożyczenia. Łącznie prezentujemy 33 obrazy olejne, 36 rysunków, 2 grafiki, 5 akwareli i 2 pastele. 

Dla Karpińskiego istotne były trzy miejsca – miasta, z którymi w rozmaity sposób był związany: Rozwadów, miejsce urodzenia (i symbolicznego powrotu poprzez otwarcie stałej ekspozycji), Kraków – miejsce studiów i wieloletniej działalności oraz Paryż – miejsce powstania najważniejszych dzieł malarza. Natomiast w widzianym z perspektywy XXI wieku artystycznym oeuvre Karpińskiego dominują niezmiennie dwa wątki: studia i portrety kobiet oraz nastrojowe martwe natury. Dlatego też to wokół nich zbudowana jest narracja wystawy.

I tak w siedmiu wzajemnie przenikających się przestrzeniach problemowych zostały zaprezentowane te właśnie wybrane, charakterystyczne dla życia i twórczości Alfonsa Karpińskiego miejsca i wątki: I. Stacja Rozwadów, II. Warsztat, III. Kraków: Młoda Polska, IV. Paryż – w kręgu japońskich inspiracji, V. Kobieta, VI. Martwa natura, wystawę zamyka VII. Aneks ukazujący działalność Karpińskiego w Oddziale Grobów Wojennych podczas I wojny światowej.

W galerii oprócz tradycyjnej ekspozycji pokazujemy dzięki nowym technologiom wybrane prace malarza i mamy możliwość wysłuchania wspomnień artysty. Ponadto w przestrzeni galeryjnej zaaran­żowano wnętrze pracowni artysty.

I. STACJA ROZWADÓW

Ekspozycję otwiera przestrzeń prezentująca Rozwadów – miejsce urodzenia Karpińskiego, miejsce jego muzeum.

Rozwadów, Wadowice, Jordanów to moje dzieciństwo. Świat w tych czasach (1875–1885) zabity deskami. […] Pamiętam w domu jedno pismo, zdaje się „Świat”, na ścianach mieszkania rodziców dwa „landszafty” i dwa portrety dziadków, pamiątki rodzinne, a nie dzieła sztuki. […] Odcięcie na głębokiej prowincji wytwarza w tym środowisku wszelki brak zainteresowań artystycznych (Wspomnienia, s. 1).

Tytuł nawiązuje i odsyła do wystawy stałej w Muzeum Regionalnym Stacja Rozwadów. Między Lwowem a Krakowem.

II. WARSZTAT / EDUKACJA ARTYSTYCZNA

Kraków, Monachium, Wiedeń

Artysta studiował stosunkowo długo, w różnych ośrodkach – w Krakowie, Monachium, Wiedniu – gdzie zdobył staranne, akademickie wykształcenie. Zachowały się studia akademickie Karpińskiego z wiedeńskiej akademii z roku 1906. To świadczą o znakomitym, realistycznym warsztacie artysty.

Krótkie wprowadzenie dotyczące zasad kształcenie w dziewiętnastowiecznej akademii (przede wszystkim studium żywego modela w różnych pozach).

Kolejne, wzajemnie przenikające się przestrzenie, przedstawiają dwa niezwykłe miejsca: Kraków i Paryż oraz dzieła z nimi związane.

III. KRAKÓW: MŁODA POLSKA

Karpiński współtworzył fenomen Młodej Polski, czynnie i intensywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Krakowa; uległ zarówno symbolizmowi końca XIX wieku, jak i fascynacji folklorem podkrakowskim.

Jama Michalika i Zielony Balonik

Alfons Karpiński był częstym gościem Jamy Michalika, najsłynniejszej kawiarni artystycznej, gdzie spotykała się krakowska cyganeria; czynnie uczestniczył w działalności kabaretu Zielony Balonik.

IV. PARYŻ – W KRĘGU JAPOŃSKICH INSPIRACJI / KOBIETA

fragment Wspomnień artysty:

Ówczesny Paryż był szalenie malowniczy i wobec różnorodności wrażeń bardzo artystycznie podniecający. Zabytki, wspaniałe galerie sztuki, typy nędzy ludzkiej koczującej pod mostami, typy artystów, modelek, studentów, robotników, różnej narodowości i ras. Ulice z piętrowymi omnibusami z zaprzęgiem trzech siwych koni. Restauracyjki, kawiarnie i knajpy z klientelą bezpośrednią i swobodną w zachowaniu (Wspomnienia, s. 14–15).

W widokach paryskich ulic i mostów dominują charakterystyczne dla drzeworytu japońskiego sposoby komponowania: ukazywanie fragmentu, kadru miejskiego pejzażu (Most w Paryżu, 1909), ujęcia z lotu ptaka (Cyrk w Paryżu, 1910) czy sylwetowe ujmowanie form (Ulica paryska, 1911). Podsumowaniem fascynacji sztuką japońską jest jedno z najważniejszych jego dzieł: Jane z japońską laleczką, 1909. Japonizm Karpińskiego dostrzegalny jest także w niewielkich, stenograficznych wręcz krajobrazach z Lido (1907–1908).

V. KOBIETA

Młodopolska femme fatale, paryska modelka, krakowska aktorka bądź przedstawicielka kulturalnego Krakowa z krakowskiego towarzystwa była najważniejszym tematem malarstwa Karpińskiego.

Salon

Łącznikiem pomiędzy przestrzeniami Modelka i Salon jest kompozycja powstała w Paryżu, najpiękniejszy wizerunek kobiety w zbiorach Muzeum Regionalnego – Portret pani Pieńkowskiej

fragment Wspomnień:

Aktorki malowałem dla siebie, jak i zresztą inne modelki. Kilka razy malowałem Janinę Zarzycką….

W tej przestrzeni prezentujemy salonowe, mieszczańskie portrety kobiet wykonane zarówno przed I wojną światową, jak w dwudziestoleciu międzywojennym. 

Martwa natura

Karpiński zazwyczaj przedstawiał fragment wnętrza salonu z wyeksponowanym wazonem z bukietem kwiatów (żółtych i białych róż, piwonii, chryzantem, maków),  porcelaną, fortepianem, zegarem. Istotnym elementem przedstawień stają się świetlne refleksy i odbicia. „Tematem obrazów nie są jednak przedmioty lecz czas płynący zwolna w ciszy mieszczańskiej enklawy, odmierzany tykaniem zegara i opadaniem kwietnych płatków, nasycona wspomnieniami atmosfera wyizolowanego wnętrza” (Irena Kossowska). Ów szczególny nastrój Karpiński wydobywa charakterystycznym dla siebie sposobem malowania: stosuje delikatne sfumato,  zacierając kontury, wtapiając zaaranżowane rekwizyty w przestrzeń wnętrza.

VI. ANEKS – ODDZIAŁ GROBÓW WOJENNYCH

Nieznany epizod w twórczości artysty: artysta działał w zespole malarzy dokumentujących cmentarze wojenne na terenie Galicji Zachodniej. Powstają wtedy mało znane, ale dość ciekawe prace artysty. Ofensywa pod Gorlicami (Muzeum Regionalne w Stalowej Woli) niczym Fałatowski zimowy pejzaż oddziałuje smutkiem samotnego krzyża. Karpiński maluje rannych żołnierzy, szare, wojenne cmentarze i stare kapliczki. Obrazy, akwarele, rysunki – malarski szkicownik artysty jest bardzo nostalgiczny, pełen niepokoju. Ukazuje wyczucie i wrażliwość malarską na straty jakie niesie za sobą wojna.

VII. PRACOWNIA ARTYSTY

Przestrzeń zaaranżowana na pokój/pracownie artysty według archiwalnego zdjęcia pracowni Alfonsa Karpińskiego.

ALFONS KARPIŃSKI (1875 Rozwadów – 1961 Kraków)

W latach 1891–1899 odbył studia artystyczne w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Floriana Cynka, Izydora Jabłońskiego, Władysława Łuszczkiewicza oraz Leona Wyczółkowskiego. W roku 1903 wyjechał do Monachium, gdzie krótko studiował w pracowni Antona Azbégo, następnie w latach 1904–1907 w wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych u Kazimierza Pochwalskiego. W Wiedniu odniósł pierwszy sukces artystyczny – otrzymał nagrodę za obraz Rok 1846, na koniec studiów zdobył „Prix de Rome” za kompozycję Kawiarnia (jako jedyny Polak w historii Akademii Wiedeńskiej). W latach 1907–1912, z przerwami w okresach zimowych, przebywał w Paryżu. Dokształcał się m. in. w Académie de la Grande Chaumiére. Podczas pobytu we Francji zwiedził Reims, Lyon i Rouen, w 1910 odbył podróż do Londynu. W 1922 w Paryża uczestniczył w zajęciach w Académie Colarossi.

Od roku 1905 w Krakowie współtworzył kabaret Zielony Balonik (m. in. malował satyryczne obrazy oraz animował figurki w Szopkach Zielonego Balonika), zajmował się także działalnością pedagogiczną i organizacyjną.

Podczas I wojny światowej służył w armii austriacki, początkowo był na froncie, następnie w zespole malarskim Oddziału Grobów Wojennych, którego zdaniem było dokumentowanie grobów i cmentarzy wojennych. W latach 1918–1927 pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Należał do wiedeńskiej Secesji, Powszechnego Związku Artystów Polskich, grupy Dziesięciu, grupy Zero, Niezależnych, Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.

Od 1899 Karpiński regularnie prezentował swe prace w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Brał ponadto udział w wystawach Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana (1902) i Niezależnych (1911, 1913, 1927). Wielokrotnie uczestniczył w zbiorowych ekspozycjach urządzanych w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych i Instytucie Propagandy Sztuki. Pokazywał też swą sztukę za granicą, m.in. w Monachium (1909), Rzymie (1911, 1956), Antwerpii (1911), Brukseli, Hadze, Amsterdamie i Pittsburgu (1929), Buffalo (1932) i Nowym Jorku (1939). Indywidualne wystawy artysty odbyły się w Krakowie (1911, 1926, 1929, 1930, 1931, 1949, 1958), Lwowie (1920, 1926, 1937) i Poznaniu (1925). Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m. in. na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 został uhonorowany złotym medalem za całokształt twórczości; w 1933 miasto Kraków przyznało mu nagrodę za Portret Ludwika Solskiego, zaś w 1937 otrzymał wyróżnienie przyznane przez Instytut Propagandy Sztuki za portrety kobiet.

Początkowo, zgodnie z estetyką Młodej Polski, malował obrazy symboliczne (Prometeusz, 1898) oraz kompozycje – sceny rodzajowe i pejzaże – inspirowane podkrakowskim, bronowickim folklorem.

Podczas pobytu w Wiedniu i przede wszystkim w Paryżu, pod wpływem sztuki japońskiej i japonizmu, szczególnie widocznego w twórczości nabistów, sformułował własny, nieco eklektyczny język malarski.

W Paryżu opracował formułę portretu kobiecego, w którym można dostrzec zarówno echa wyrafinowanej estetyki Jamesa McNeilla Whistlera (tonacja barwna oparta na lśniących błękitach, bieli i czerni oraz upozowanie modelek, jakby przypadkowe, podpatrzone, we fragmentarycznie ukazanych wnętrzach lub na neutralnych tłach (Modelka Jane, 1908; Portret Janiny Zarzyckiej, 1910). Karpiński malował także intymne akty kobiet w sypialniach i w pracowni.

W latach dwudziestych XX w. umieszcza swoje modelki we wnętrzach, mieszczańskich salonach, gdzie na ścianach pojawiają się lustra, toaletki i rozmaite dekoracyjne przedmioty – ceramika, obrazy, zegary, fotografie (Portret żony, 1921). Z czasem Karpiński idealizował przedstawiane kobiety, tworząc schematyczne i konwencjonalne wizerunki.

Obok kobiecego portretu, drugim najważniejszym tematem obrazów Karpińskiego były martwe natury, malowane przez artystę w wielu wariantach.